Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αλλοιώνοντας τα φυσικά τοπία της γης υπονομεύουμε τα ίδια τα συστήματα ζωής που μας συντηρούν. Σαν τα βακτήρια στο δοχείο ενός εργαστηρίου βιολογίας, η εκρηκτική αύξηση του αριθμού μας πλησιάζει τα όρια ενός πεπερασμένου πλανήτη, με ζοφερές συνέπειες. Η καταστροφή ενεδρεύει, καθώς οι άνθρωποι ξεπερνούν τη φυσική αντοχή της γης. Ακόμα και σήμερα, ακούω κάποιους επιστήμονες να επαναλαμβάνουν παρόμοιους ισχυρισμούς – συχνά χωρίς αντίλογο. Κάποτε, είναι αλήθεια, τους πίστευα κι εγώ.
Κι όμως, οι απόψεις αυτές δείχνουν μια βαθύτατη έλλειψη κατανόησης της οικολογίας των ανθρώπινων συστημάτων. Οι συνθήκες που συντηρούν την ανθρωπότητα δεν είναι φυσικές και ποτέ δεν ήταν. Από τα προϊστορικά χρόνια, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί έχουν χρησιμοποιήσει τεχνολογίες και παρεμβάσεις στο περιβάλλον για να συντηρήσουν πληθυσμούς πολύ πέρα από τις δυνατότητες των αναλλοίωτων «φυσικών» οικοσυστημάτων.
Τα αποδεικτικά στοιχεία από την αρχαιολογία είναι σαφή. Οι πρόγονοί μας του γένους Homo χρησιμοποιούσαν κοινωνικές στρατηγικές κυνηγιού, πέτρινα εργαλεία και φωτιά για να αποσπάσουν περισσότερα μέσα συντήρησης από τόπους που αλλιώς δεν θα μπορούσαν να τα δώσουν. Ο Homo sapiens προχώρησε πολύ παραπέρα. Ακόμα και πριν τελειώσει η Εποχή των Παγετώνων, χιλιάδες χρόνια πριν από την ανάπτυξη της γεωργίας, κοινότητες συλλεκτών-κυνηγών είχαν εγκατασταθεί σε όλη τη γη και είχαν εξαρτηθεί από περίπλοκες τεχνολογικές στρατηγικές για να στηρίξουν αυξανόμενους πληθυσμούς σε τοπία που από καιρό είχαν μεταμορφωθεί από τους προγόνους τους.
Η φέρουσα ικανότητα της γης για τους προϊστορικούς συλλέκτες-κυνηγούς πιθανόν να μην ήταν παραπάνω από 100 εκατομμύρια. Χωρίς όμως τις παλαιολιθικές τεχνολογίες τους και τους τρόπους ζωής που ανέπτυξαν, ο αριθμός αυτός θα ήταν πολύ μικρότερος, ίσως όχι παραπάνω από λίγες δεκάδες εκατομμυρίων. Η ανάδυση της γεωργίας έδωσε τη δυνατότητα για πολύ μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού, απαιτώντας όλο και πιο εντατική εκμετάλλευση της γης. Στην κορύφωσή τους, αυτά τα αγροτικά συστήματα θα μπορούσαν να συντηρήσουν περίπου τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους με λιτή διατροφή.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται τώρα στα 7,2 δισεκατομμύρια. Ωστόσο, με τις τρέχουσες βιομηχανικές τεχνολογίες, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ έχει εκτιμήσει ότι οι πάνω από εννέα δισεκατομμύρια άνθρωποι που αναμένονται έως το 2050, καθώς ο πληθυσμός θα πλησιάζει την κορύφωσή του, θα μπορούσαν άνετα να συντηρηθούν με προϋπόθεση να υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές και οι κατάλληλες πολιτικές στο εμπόριο, την καταπολέμηση της φτώχειας και τη διατροφική ασφάλεια. Ποιος γνωρίζει τι θα ήταν εφικτό με τις τεχνολογίες του μέλλοντος; Το σημαντικό μήνυμα που δίνουν αυτοί οι αριθμοί θα έπρεπε να είναι πρόδηλο. Δεν μοιάζουμε καθόλου με τα βακτηρίδια σε πιάτο πειραματικού εργαστηρίου.
Γιατί όμως πολλοί φυσικοί επιστήμονες υψηλής κατάρτισης δεν το καταλαβαίνουν αυτό; Η προσωπική μου εμπειρία είναι ίσως διαφωτιστική. Εχοντας σπουδάσει βιολογία, έμαθα τα κλασικά μαθηματικά της πληθυσμιακής ανάπτυξης – ότι οι πληθυσμοί πρέπει να έχουν το όριό τους και πρέπει τελικά να φτάσουν σε ισορροπία με το περιβάλλον τους. Αν δεν το καταλάβαινες αυτό σήμαινε ότι δεν κατανοούσες τη φυσική: υπάρχει μία και μόνη γη, βεβαίως!
Μόνο έπειτα από χρόνια ερευνών στην αγροτική οικολογία της Κίνας έφτασα στο σημείο να δω πέρα από τις παρωπίδες του βιολόγου. Αδυνατώντας να εξηγήσω πώς οι πληθυσμοί αυξάνονταν επί χιλιετίες αναπτύσσοντας την παραγωγικότητα των ίδιων εδαφών, ανακάλυψα την αγροτική οικονομολόγο Εστερ Μπόουζραπ, η οποία είναι το αντίδοτο στον δημογράφο και οικονομολόγο Τόμας Μάλθους και τη θεωρία του ότι η αύξηση του πληθυσμού τείνει να ξεπεράσει την επάρκεια σε τρόφιμα. Οι θεωρίες της για την πληθυσμιακή αύξηση ως προωθητική δύναμη της γεωργικής παραγωγικότητας εξήγησαν τα στοιχεία που είχα συλλέξει, με τρόπο που ο Μάλθους ποτέ δεν θα μπορούσε. Ενώ παρέμεινα οικολόγος, έγινα συνταξιδιώτης με εκείνους που μελετούν τις μακροπρόθεσμες σχέσεις ανθρώπου-περιβάλλοντος: αρχαιολόγους, γεωγράφους, περιβαλλοντικούς ιστορικούς και αγροτικούς οικονομολόγους.
Η επιστήμη της ανθρώπινης βιωσιμότητας είναι στην ουσία της κοινωνική επιστήμη. Ούτε η φυσική ούτε η χημεία ούτε ακόμα και η βιολογία δεν επαρκούν για να κατανοήσουμε πώς ήταν δυνατόν ένα είδος να αναδιαμορφώσει τόσο το δικό του μέλλον όσο και το πεπρωμένο ενός ολόκληρου πλανήτη. Αυτή είναι η επιστήμη της Ανθρωποκαίνου Εποχής. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν μέσα στα όρια του πλανήτη αρνείται τις πραγματικότητες της ιστορίας μας, πιθανότατα και του μέλλοντός μας. Οι άνθρωποι είναι δημιουργοί του οίκου τους. Μεταμορφώνουμε τα οικοσυστήματα για να συντηρούμαστε. Η φέρουσα ικανότητα του πλανήτη εξαρτάται από την ικανότητα των κοινωνικών μας συστημάτων και των τεχνολογιών μας, περισσότερο από οποιαδήποτε περιβαλλοντικά όρια.
Πριν από διακόσιες χιλιάδες χρόνια ξεκινήσαμε σ’ αυτόν τον δρόμο. Ο πλανήτης μας ποτέ δεν θα είναι ο ίδιος.
Είναι καιρός να ξυπνήσουμε για να δούμε τα πραγματικά όρια που αντιμετωπίζουμε: Τα κοινωνικά και τεχνολογικά συστήματα που μας στηρίζουν χρειάζονται βελτίωση.
Δεν υπάρχει κανένας περιβαλλοντικός λόγος για να πεινούν άνθρωποι, τώρα ή στο μέλλον. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε περισσότερα εδάφη –η αύξηση της παραγωγικότητας της γης με τη χρήση τεχνολογιών που ήδη υπάρχουν μπορεί να αυξήσει σημαντικά την επάρκεια τροφίμων αλλά και να ελευθερώσει περισσότερα εδάφη για τη φύση– στόχος που είναι ταυτόχρονα δημοφιλής και πιο εφικτός παρά ποτέ.
Τα μόνα όρια για τη δημιουργία ενός πλανήτη για τον οποίο οι μελλοντικές γενιές θα είναι υπερήφανες, είναι η φαντασία μας και τα κοινωνικά μας συστήματα. Καθώς κινούμαστε προς μια καλύτερη Ανθρωπόκαινο Εποχή, το περιβάλλον μας θα είναι αυτό που εμείς δημιουργούμε.
*Ο κ. Ερλ Σ. Ελλις είναι καθηγητής Γεωγραφίας και Περιβαλλοντικών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και επισκέπτης καθηγητής στην Graduate School of Design του Χάρβαρντ.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")
energia.gr
6/1/13
No comments:
Post a Comment
Only News