Τα Βαλκάνια μπορούν να εξασφαλίσουν την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης;

Του Αβραάμ Ζεληλίδη
Καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 
--
Το δεύτερο ετήσιο διεθνές Συμπόσιο «BalkansOilandGas 2013 Summit», που διοργανώθηκε με εξαιρετική επιτυχία στις 23 και 24 Σεπτεμβρίου στην Αθήνα από τη βρετανική εταιρεία διοργάνωσης Συνεδρίων «InternationalResearchNetworks», συγκέντρωσε εκατόν πενήντα εκπροσώπους από διεθνείς πετρελαϊκές, κατασκευαστικές, συμβουλευτικές εταιρείες, καθώς και κυβερνητικούς εκπροσώπους και επιστημονικών ενώσεων. Για δεύτερη συνεχή χρονιά συζητήθηκαν στη χώρα μας οι παρούσες και οι μελλοντικές δραστηριότητες των πετρελαϊκών εταιρειών που δρουν στην Αλβανία, στη Βουλγαρία, στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο, στη Ρουμανία, στην Κροατία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αλλά και στη χώρα μας.
Κατά τη διάρκεια του Συμποσίου παρουσιάστηκαν οι σεισμικές έρευνες και οι προκηρύξεις παραχωρήσεων στην Κροατία, στο Μαυροβούνιο και στην Ελλάδα από τα αντίστοιχα υπουργεία και τις σεισμικές εταιρείες, με τις σπουδαιότερες διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες (Shell, Repsol, Exxonmobil, MND, INA, NIS, Gazpromneft, Romgaz και πολλές άλλες) να παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, την πρόοδο αλλά και τα γεωλογικά και οικονομικά δεδομένα στις προαναφερόμενες χώρες.
Ιδιαίτερα σημαντικές ήταν και οι συζητήσεις για τις μεταφορές των υδρογονανθράκων από και προς τις βαλκανικές χώρες, καθώς και η βαρύτητα της ενεργειακής ασφάλειας στα Βαλκάνια. Εκτενώς συζητήθηκαν και τα οφέλη του αγωγού ΤΑΡ, που θα ενισχύσει την ανάπτυξη της οικονομίας στις εν λόγω χώρες, αλλά και η σύνδεσή του με τον ΙΑΡ και ΤΑΝΑΡ που θα τροφοδοτήσει την Ευρώπη με αζερικό αέριο. Ταυτόχρονα, σημειώθηκε η ανάγκη να αξιοποιηθούν με διαφάνεια και με σοβαρότητα οι φυσικοί πόροι των χωρών.
Οι διεθνείς εταιρείες Repsol, StreamOil, NIS, Bulgartransgaz, Spectrum, αλλά και οι ελληνικές εταιρείες, όπως η Ενεργειακή, τα Ελληνικά Πετρέλαια και η ΔΕΠΑ, παρουσίασαν τις δραστηριότητές τους στα Βαλκάνια, τονίζοντας την ανάγκη για δράση και συνεργασία στην περιοχή. Η παρουσία των διεθνών πετρελαϊκών κολοσσών στο επιτυχημένο Συνέδριο απέδειξε το ενδιαφέρον και τη ρεαλιστική πιθανότητα να βρεθούν εμπορικά εκμεταλλεύσιμοι φυσικοί πόροι στο Ιόνιο, στην Αδριατική και στη Μαύρη Θάλασσα.
Η απάντηση των εταιρειών για το αν θα ενδιαφέρονταν να επενδύσουν στην Ελλάδα, μετά από ερώτημά μου ως Συντονιστή του Συνεδρίου, ήταν ότι φυσικά και θα ενδιαφέρονταν, εφόσον υπάρξει ταχύτητα, διαφάνεια και ευνοϊκό νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα επιτρέψει στις μεγάλες εταιρείες να δραστηριοποιηθούν στη χώρα μας. Ξεχώρισε το υπουργείο Οικονομίας του Μαυροβουνίου που παρουσίασε το νέο κύκλο παραχώρησης παράκτιων αδειών εξερεύνησης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων με παλαιά σεισμικά δεδομένα, μ’ ένα πολύ καθαρό και ανοιχτό πλαίσιο το οποίο κρίθηκε από όλες τις πετρελαϊκές εταιρείες ως ενδιαφέρον και οικονομικά θελκτικό.
Ενδιαφέρον σχόλιο των μεγάλων πετρελαϊκών ήταν ότι παρακολούθησαν με μεγάλο ενδιαφέρον τα κυβερνητικά σχόλια σχετικά με τους γύρους παραχώρησης αδειοδοτήσεων, αλλά και τη συνέπεια των χωρών στους χρόνους που υπόσχονται. Εκπρόσωποι διεθνών πετρελαϊκών εταιρειών και εξεχόντων πανεπιστημίων της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας παρουσίασαν τις έντονες δραστηριότητες στις δύο αυτές χώρες, συζητώντας, μάλιστα, και το ευαίσθητο θέμα του σχιστολιθικού αερίου στα Βαλκάνια. Η υπεύθυνη της διοργανώτριας εταιρείας, Χρύσα Τσουράκη, σχολίασε το Συνέδριο ως «ένα σημαντικό βήμα για τις παραμελημένες χώρες των Βαλκανίων, που σήμερα βρίσκονται στην ευχάριστη αλλά και δύσκολη θέση να μπουν δυναμικά στο ενεργειακό παιχνίδι που θα κρίνει την ασφάλεια της Ευρώπης, αλλά και για τη δυναμική και ουσιαστική ευκαιρία για σύσφιξη των σχέσεων των βαλκανικών χωρών».

 
Οι έρευνες στην Ελλάδα και οι νέες περιοχές
Η παρουσίασή μου είχε τρεις άξονες. Πρώτος άξονας, η παρουσίαση για άλλη μια φορά των ερευνών του εργαστηρίου Ιζηματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας, που μέσα από διδακτορικές διατριβές που εκπονήθηκαν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ανέδειξαν περιοχές με πετρελαϊκό ενδιαφέρον. Δεύτερος άξονας, η ανάδειξη νέων περιοχών με κριτήριο τις πρώτες μας εκτιμήσεις και συγκρίσεις σε σχέση με νέα πεδία που αναδείχθηκαν παγκόσμια. Τρίτος άξονας, η προβολή επιλεγμένων σεισμικών γραμμών που μας παραχώρησε η PGS για χρήση και παρουσίαση μόνο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου Συνεδρίου.
Οι περιοχές που μέχρι σήμερα (φωτογραφίες 1 και 2), σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών μας, συγκεντρώνουν όλες εκείνες τις παραμέτρους να αναπτύξουν πεδία υδρογονανθράκων είναι η περιοχή μεταξύ των Διαποντίων Νήσων και μέχρι τα σύνορα με την Αλβανία, η περιοχή δυτικά της Κέρκυρας και μέχρι τα όριά μας με την Ιταλία, η περιοχή δυτικά των Παξών και Αντίπαξων (που την ονομάσαμε λεκάνη Παξών), καθώς και η περιοχή ανατολικά των Παξών και μέχρι την ακτογραμμή, που ονομάστηκε Λεκάνη Πρέβεζας. Η Λεκάνη της Πρέβεζας φαίνεται να παρουσιάζει ενδιαφέρον στο νότιο τμήμα της, ενώ η Λεκάνη των Παξών, μια από τις μεγαλύτερες, φαίνεται να παρουσιάζει ενδιαφέρον επίσης νότια κοντά στο οριζόντιο ρήγμα της Κεφαλλονιάς.
Μια άλλη περιοχή με έντονο ενδιαφέρον φαίνεται να είναι ο Κυπαρισσιακός Κόλπος με δύο υπο-περιοχές, μια δυτικά της νήσου Στροφάδες και μια ανατολικά αυτής.
Οι περιοχές νότια της Κρήτης χωρίζονται σε τρεις ζώνες. Η ζώνη μεταξύ Μεσογειακής Ράχης (το υποθαλάσσιο βουνό που εκτείνεται από τη Ζάκυνθο μέχρι την Κύπρο, με 1.500 χλμ. μήκος και μέσο πλάτος 300 χλμ.) και Κρήτης, η ζώνη της Μεσογειακής Ράχης με τα ηφαίστεια λάσπης, και η περιοχή νότια της Μεσογειακής Ράχης και μέχρι τα όριά μας με Αίγυπτο και Λιβύη (μια τέτοια λεκάνη είναι η Λεκάνη του Ηροδότου). Η λεπτομερής παρουσίαση της Λεκάνης του Ηροδότου σε σχέση με αυτή της Λεβαντίνης έδειξε τη δυναμική της λεκάνης αυτής, που μπορεί να είναι ισοδύναμη τουλάχιστον με αυτή της Λεβαντίνης, όπου πιστοποιήθηκαν κοιτάσματα 2 δισεκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου και 3 τρισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου (πίνακας). Τέλος, μέσα στις περιοχές που έχουν ενδιαφέρον είναι αυτή των Γρεβενών στην Κεντρική Ελλάδα και του Βορείου Αιγαίου.
Στο πλαίσιο της παρουσίασης νέων περιοχών παρουσιάστηκαν οι περιοχές της Κεντρικής Ελλάδας που ανήκουν στην Πελαγονική Ζώνη και τμήμα της εμφανίζεται στον Κορινθιακό Κόλπο, καθώς και του Θερμαϊκού Κόλπου (φωτογραφία 4). Οι δύο αυτές περιοχές είναι συγκρίσιμες με τη Λεκάνη Σάντος της Βραζιλίας, όπου η αξιοποίηση των μη αναμενόμενων κοιτασμάτων έδωσε τη δυνατότητα στη Βραζιλία από παραγωγή 2.000 βαρελιών πετρελαίου την ημέρα σήμερα να αντλούν 2.000.000 βαρέλια και να αξιοποιούν συνεχώς νέα κοιτάσματα, με στόχο να φτάσουν τα 5.000.000 βαρέλια ημερησίως. Για τα κοιτάσματα αυτά, αν και δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως η προέλευσή τους, πιστεύεται ότι μέρος τους είναι αβιωτικό ή ότι η παρουσία σερμπενιτών και ρευστών, προερχομένων από ηφαιστειακή δραστηριότητα του παρελθόντος, συνέβαλε στην αύξηση και βελτίωση των κοιτασμάτων της Λεκάνης Σάντος της Βραζιλίας. Έτσι, αυτές οι δύο περιοχές που αναφέρθηκαν θα αποτελέσουν αντικείμενο μελλοντικών ερευνών του εργαστηρίου μας.
Στόχος, η μελέτη της γεωχημείας των διαφυγών μεθανίου στις παραπάνω περιοχές και της γεωχημείας των οφιολίθων που αποτελούν το υπόβαθρο των παραπάνω περιοχών, που σε συνδυασμό με την κατανόηση του μοντέλου εξέλιξης θα προσδώσει νέα δυναμική και νέες περιοχές προς εξερεύνηση.
Ο τρίτος στόχος μας ήταν η επαλήθευση, βελτίωση ή τροποποίηση των προτεινόμενων περιοχών με τη χρήση σεισμικών δεδομένων. Έτσι, η PGS μας παραχώρησε δύο νέες γραμμές (όχι 100% ολοκληρωμένες ως προς την επεξεργασία τους), καθώς και δύο επανα-επεξεργασμένες παλιές γραμμές από τον Κυπαρισσιακό Κόλπο. Η ποιότητα των γραμμών σε σχέση με αυτές που δουλεύαμε στο παρελθόν είναι εντελώς διαφορετική. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι η εικόνα που θα έχουμε όταν ολοκληρωθεί η επεξεργασία των σεισμικών γραμμών θα είναι καθαρή και θα μας δείχνει με ακρίβεια όλη τη στρωματογραφία της περιοχής ενδιαφέροντος. Θα μας δείχνει όλους τους δείκτες της ύπαρξης αλλά και το πού των πεδίων υδρογονανθράκων. Από τις τέσσερεις γραμμές που συγκρίθηκαν με τα υφιστάμενα μοντέλα μας φαίνεται πως τα προτεινόμενα μοντέλα μας επιβεβαιώνονται και συνεπώς θεωρώ πως σύντομα θα μας δοθούν και περιοχές ύπαρξης πεδίων υδρογονανθράκων και η Πολιτεία θα προχωρήσει σε νέο κύκλο παραχωρήσεων. Θα πρέπει, τέλος, να τονίσω ότι τα μέχρι σήμερα δεδομένα μάς δείχνουν ότι τα κοιτάσματά μας πρέπει να είναι 80% αέριοι υδρογονάνθρακες και μόνο 20% υγροί, γεγονός που διευκολύνει τις εκτιμήσεις αλλά και την αξιοποίηση των νέων σεισμικών στην κατεύθυνση υπόδειξης θέσεων εκτέλεσης γεωτρήσεων.



Τα Βαλκάνια στο επίκεντρο
Κλείνοντας θα ήθελα να προσθέσω πως η ξαφνική δραστηριοποίηση όλων των βαλκανικών χωρών στην κατεύθυνση αξιοποίησης των δικών της κοιτασμάτων δημιουργεί δύο ζητήματα. Το πρώτο έχει να κάνει με την Ελληνική Πολιτεία που θα πρέπει να τρέξει με πιο γρήγορους ρυθμούς, έτσι ώστε να είναι πρώτη στην πρόσκληση των μεγάλων εταιρειών, και το δεύτερο να εξετάσει πάλι το θεσμικό της πλαίσιο. Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης που μπορεί να εξασφαλιστεί με την αξιοποίηση όλων των πόρων των βαλκανικών χωρών και την κατασκευή των αγωγών μεταφοράς που σχεδιάζονται, ΑΛΛΑ θα πρέπει πλέον να προσέξει και να διασφαλίσει την προστασία του περιβάλλοντος, γιατί, για φανταστείτε τα επόμενα δέκα χρόνια να υπάρχουν χιλιάδες εξέδρες άντλησης υδρογονανθράκων στην Αδριατική και το Ιόνιο, τι κινδύνους μπορούν να εγκυμονούν;

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ (Τεύχος 207)
---